Op 16 juli 2008 gaf de Soprintendenza (Monumentenzorg, voluit: ‘Soprintendenza speciale per il patrimonio storico, artistico ed etnoantropologico e per il polo museale della città di Venezia e dei comuni della Gronda lagunare‘ toestemming voor de restauratie:
Progetto esecutivo Venezia – Chiesa di San Zaccaria – Restauro del retro del polittico della Vergine – Cappella di San Tarasio.

De Soprintendenza heeft de opdracht toevertrouwd aan de firma Bergamaschi & Menegazzi. Dit bedrijf heeft al eerder – van 1998 tot 2000 – de restauratie van de drie polyptieken in de Tarasio-kapel tot volle tevredenheid uitgevoerd. Kosten van de restauratie: 39.625 euro.

Tijdens de Poortersreis van (oktober) 2009 waren de werkzaamheden in volle gang. Dezelfde restaurateur die we in 1999 aan het werk zagen aan de voorzijde van dit altaarstuk, was nu tot haar grote vreugde, belast met de restauratie van een deel van het schilderwerk aan de achterzijde.

Bij mijn bezoek aan de kapel op 23 maart 2010 vertelde Sandro, de “bewaker” van de kapel, dat de restauratiewerkzaamheden – vanwege de extreme kou – al enkele maanden stilliggen. Als we in oktober 2010 terugkomen met de Poortersreis moet, naar zijn zeggen, het altaarstuk weer aan beide kanten te bewonderen zijn

Langere werktijd wegens verrassende ontdekkingen

Gezien de slechte conditie van het hout kon men niet volstaan met ‘repareren’, maar moesten sommige delen – de onderkant die zich achter de lage kast bevond bleek bijna helemaal verrot – vervangen worden. Om die delen te vervangen moest het altaarstuk ‘ontmanteld’ worden. De kast is gemaakt van een uitstekende kwaliteit dennenhout, wat onder meer blijkt uit het feit dat, ondanks vocht en overdadig zonlicht, de planken nog niet zijn kromgetrokken. Voor de lijst werd larikshout gebruikt.

De reliekenkast is nu verwijderd van het altaarstuk en de deuren, de bovenste panelen en de zijkanten zijn uit elkaar gehaald om afzonderlijk behandeld te worden.

In de lage kast onderaan de wand bevindt zich de kist waarin het lichaam van Zacharias bewaard werd. Dendrochronologisch onderzoek heeft uitgewezen dat het hout van deze kist uit de twaalfde eeuw stamt, en niet uit de vijftiende eeuw zoals het meubel zelf.

Originele kleuren ontdekt

Een tweede verrassing was de ontdekking van de originele kleuren – prachtig helder rood bijvoorbeeld – van het damastpatroon dat eeuwenlang door de bovenkant van de kast bedekt is geweest.

Niet alleen het onderzoek van het hout heeft (aangename) verrassingen opgeleverd, ook het schilderwerk zelf blijkt veel kleurrijker en gedetailleerder te zijn dan na de eerste schoonmaaksessie gedacht werd. De achtergrond van de afgebeelde heiligen blijkt niet (bijna) zwart te zijn, maar prachtig diepblauw. Ook de figuren blijken niet alleen veel kleurrijker te zijn maar de kleuren zijn helderder dan verwacht van een schildering in tempera. Na een tweede ‘poetsbeurt’ hebben de engeltjes van de bovenpanelen prachtig groene vleugels gekregen in plaats van grauwbruine.

Enthousiast lieten de beide restauratoren, het echtpaar Roberto Bergamaschi (hij doet het houtwerk) en Giovanna Menegazzi (zij is verantwoordelijk voor het schoonmaken en restaureren van het schilderwerk), meerdere voorbeelden zien.

Het verwijderen van de bedekkende laag was een heel secuur en delicaat werk. Het resultaat van 30 minuten uiterst geconcentreerde arbeid was een ‘schoon’ oppervlak van niet meer dan 4 x 4 cm. Een monnikenwerk.

We waren het met hen eens dat de extra tijd om zoveel moois ‘naar boven te halen’ meer dan verantwoord is. De extra kosten die het met zich meebrengt heeft de Soprintendenza op zich genomen. Er werd ook afgesproken dat de reliekenkast niet teruggeplaatst zal worden voordat het probleem van het binnenvallend zonlicht opgelost is

Mei 2011: altaarstuk teruggeplaatst

De restauratie van de reliekenkast aan de achterzijde van het Vivarini veelluik op het hoofdaltaar in de San Tarasio-kapel was officieel in maart 2010 klaar, exact volgens plan en begroting van circa 40.000 euro. De kosten voor de extra werkzaamheden zijn zoals afgesproken gedragen door de Soprintendenza.

De ramen van het koor zijn voorzien van een folie dat de ultra violette straling van de zon filtert en dus verkleuring en andere chemische processen in de verf (tempera) voorkomt. Dat werk heeft de San Zaccaria-kerk betaald, met een zeer kleine bijdrage van onze zijde. De steigers zijn medio mei 2011 afgebroken en het veelluik – dat tijdelijk in de kapelruimte was geplaatst om de restauratiewerk te vergemakkelijken – is teruggezet op de oorspronkelijke plek op het altaar.

Dit prachtige project wordt het absolute hoogtepunt van de volgende Poortersreis.

Foto: Robin Bolten
De foto’s van de restauratie zijn genomen door Alice Toledo op zaterdag 16 oktober tijdens het bezoek van de Comitati privati.