Wereldpremière orgelwerk van Poorter Richard Rijnvos

Op zaterdagmiddag 16 februari 2019 gaat in de Domkerk Utrecht het orgelwerk quattro quadri van Richard Rijnvos in première. Het vierdelige werk met een monumentale lengte van 42 minuten heeft als onderwerp de Zwarte Dood, de alom gevreesde pandemie die meer dan vier eeuwen huishield in de Dogestad.

 Het orgelwerk maakt deel uit van la Serenissima, een reeks composities die de stad Venetië en haar minder bekende, vaak duistere kanten tot onderwerp heeft. Rijnvos begon deze meerjarige onderneming in 2001 met een werk voor harp en ensemble, getiteld acqua alta.

In de jaren erna ontstonden met onregelmatige tussenpozen diverse vervolgonderdelen:

• mappamondo (2004), een werk over de cartograaf Fra Mauro die als monnik op het eiland San Michele leefde
• ponte de la pietà (2010), een passacaglia voor viool en dubbelorkest over Vivaldi’s Ospedale
• fuoco e fumo (2013), over het afbranden van La Fenice in januari 1996
  
• barbara baccante (2014), een melodrama voor sopraan, cello en orkest, over het liefdesleven van de legendarische barokzangeres Barbara Strozzi.

Het recent voltooideorgelstuk quattro quadri brengt de cyclus nu op een totaal van zes composities.

Over het werk

Voor het succes in handelen transport dat Venetië genoot in de 16^de en 17^de eeuw werd een hoge prijs betaald: de Zwarte Dood. De builenpest, naar algemeen wordt aangenomen afkomstig uit Centraal-Azië, werd verspreid door ratten en vlooien die meeliftten op schepen richting het westen, via de Venetiaanse handelsroutes. De ‘onzichtbare vijand’ drong La Serenissima binnen in het jaar 1348 en veroorzaakte binnen een tijdsbestek van 150 jaar ruim twintig pandemische uitbraken. Tussen 1576 en 1577 eiste een tweede golf vijftigduizend mensenlevens, bijna een derde van de lokale bevolking, terwijl de laatste golfin 1680 evenzo fataal was: in slechts zeventien maanden kwamen in Venetië tachtigduizend mensen om.

De Zwarte Dood werd destijds gezien als een straf van God. Niettemin maakte de onmiskenbaar willekeurige aard van de besmettingskans dat gelovigen de ziekte vergeleken een ongericht offensief van een leger schutters van Moeder Natuur. Wanhopig baden ze om de bemiddeling van een heilige die geassocieerd werd met boogschutters, namelijk de patroonheilige Sebastiaan, mede gelet op het geloof dat hijzelf een aanval van pijlen had doorstaan. Als symbool van dankbaarheid voor de uiteindelijke verlossing van de genadeloze pandemie bouwde de stad Venetië vijf votiefkerken (ook wel devotiekerken): San Giobbe, San Rocco, Il Redentore, de Basilica di Santa Maria della Saluteen natuurlijk: San Sebastiano.

Sebastiaan kwam oorspronkelijk uit Gallia Narbonensis, een Romeinse provincie gelegen in wat nu de Languedoc en Provence is. Eenmaal in Rome werd hij benoemd tot officier van de lijfwacht van keizer Diocletianus, maar werd ter dood veroordeeld tijdens de christen­vervolging (± A.D. 288). Naar verluidt werd hij overgedragen aan Mauretaanse boogschutters, die hem vastbonden aan een boom en doorboorden met pijlen. De legende wil dat Sebastiaan zijn straf overleefde, in veiligheid gebracht en verpleegd door Irene van Rome. Niet lang daarna veegde Sebastiaan Diocletianus de mantel uit over zijn wreedheden, waarop de keizer het bevel gaf de martelaar in te rekenen en dood te knuppelen met knotsen.

Op een min of meer abstracte wijze verbeeldt het orgelwerk quattro quadri de vier scharniermomenten tijdens Sebastiaans leven, zoals vereeuwigd door PaoloVeronese, schilder van de San Sebastiano. Aldus neemt het stuk de complexe verhouding tussen Venetië en zijn verval in beschouwing, een relatie die laveert tussen vreugde en verdriet, plezier en pijn, leven en dood. Decompositie beoogt niet zozeer een religieuze oefening te zijn, eerder een spirituele en transcendentale ervaring, universeel en tijdloos.

Richard Rijnvos schreef quattro quadri voor Jan Hage, organist-titulair van de Domkerk Utrecht.Het orgelwerk werd gecomponeerd met steun van het Fonds Podiumkunsten door een werkbeurs. Het concert op 16 februari begint om 15:30 en is gratis toegankelijk voor publiek (vrijwillige bijdrage aanbevolen).